Help, mijn smaak verandert

We horen het regelmatig, de vraag ‘heb jij dat nou ook dat alles zo raar, zo vies smaakt’ als iemand lichen planus in de mond heeft.

Smaak is een heel ingewikkeld systeem, daarom is ’t misschien leuk om een klein beetje te vertellen hoe dat werkt.

Als we iets eten of drinken, proeven we dat niet alleen met onze mond. We zien, ruiken en voelen het ook. Al die ervaringen hebben invloed op hoe we het eten of drinken vinden smaken.
Smaak is dus allereerst drank of voedsel proeven in je mond. Daarvoor hebben we smaakpapillen (groepjes cellen op de tong en in de mond- en keelholte). We kunnen 5 basissmaken waarnemen: zoet, zuur, zout, bitter en umami (hartig).

Maar naast de smaakpapillen speelt ook speeksel een belangrijke rol in dit proces.

• Speeksel bevat verschillende stoffen die ervoor zorgen dat wondjes beter genezen. Ze zijn ook belangrijk om de smaakpapillen te onderhouden.
• In speeksel zitten ook verschillende eiwitten die voor een gezond evenwicht in de mondholte zorgen.
• Maar speeksel is vooral ook belangrijk bij het waarnemen van smaak. Het speeksel lost de smaakstoffen in je eten/drinken op en biedt ze aan de smaakpapil aan. De papil is op haar beurt verbonden met zenuwuiteinden, die de smaakprikkels naar de hersenen overbrengen. Daar worden ze herkend en omgezet in wat je proeft.

Wanneer er iets fout gaat in dit ingewikkelde proces, ontstaat er een smaakstoornis. Een smaakstoornis gaat vaak samen met een reukstoornis maar kan ook apart voorkomen.
In Nederland heeft naar schatting zo’n 5% van de mensen een reukstoornis en/of een smaakstoornis. Het coronavirus heeft ervoor gezorgd dat deze groep in korte tijd aanzienlijk groter is geworden, maar omdat er nog zo weinig bekend is en de meeste mensen (gelukkig) herstellen van reuk- en smaakverlies als gevolg van Covid-19, is niet inzichtelijk hoeveel mensen er daadwerkelijk mee te maken hebben.

Van alle mensen met een reuk- of smaakstoornis heeft ongeveer 90% een reukstoornis. Het verlies van smaak komt dus veel minder vaak voor dan het verlies van reuk. Wel heeft het verlies van reuk vaak ook impact op je smaakbeleving: namelijk ongeveer 70% van je smaak komt via de neus binnen. Twijfel je of je te maken hebt met reuk- of smaakverlies? Als je de basissmaken zoet, zout, zuur, bitter en umami nog op je tong proeft, heb je hoogstwaarschijnlijk te maken met een reukstoornis.

Smaakstoornissen komen vaker voor bij ouderen. Volgens schattingen heeft 14 tot 22% van de 60-plussers er last van.

Welke oorzaken kunnen er zijn

• Een verminderde gevoeligheid van de smaakpapillen doordat je je tong hebt verbrand of als gevolg van het ouder worden.
• Aantasting van de slijmvliezen van tong en mond, bijv. door ontsteking, infecties (schimmel, virus of bacterie), slechte mondhygiëne, roken, bestraling, een tekort aan vitamine B12, ijzer of zink, bepaalde geneesmiddelen, bijv. chemotherapie, sommige bloeddrukverlagers, cholesterolverlagers en bepaalde antidepressiva.
• Bij OLP kunnen mondspoelmiddelen/mondzalf en het gebruik van chloorhexidine de smaak aantasten.
• Onvoldoende aanmaak van speeksel zoals bij het Syndroom van Sjögren.
• Tong-/mondbranden.
• Reflux (maagzuur).
• Aandoeningen zoals diabetes, een te trage schildklier, lever- en nierziekten, hersenbeschadiging (bijv. door een beroerte, tumor, Parkinson, Alzheimer, Corona, ALS, MS).

Hoe herken je een smaakstoornis?

Een eerste teken is vaak dat je je eten meer en sterker gaat kruiden om toch wat te proeven. In zeldzame gevallen proef je helemaal niets meer.
Of je ervaart ineens een vieze smaak wanneer je iets eet dat je normaal gezien lekker vindt of je hebt continue een zure of metaalsmaak in je mond.
Afhankelijk van het type smaakstoornis heb je andere klachten. Door smaakstoornissen kan ook je eetlust verminderen.

Wat kan je zelf doen?

• Zorg voor een goede mondhygiëne in overleg met je tandarts en/of mondhygiëniste.
• Zorg dat je voldoende en gezond eet, immers door het smaakverlies heb je soms minder eetlust. Raadpleeg eventueel een diëtist.
• Drink voldoende zodat je slijmvliezen niet uitdrogen. Je kan kiezen voor koolzuurhoudende dranken die bij voorkeur zoet, zuur of bitter zijn (bijv. bitter lemon).
• Bij een tekort aan speeksel kun je tandpasta en mondspoeling speciaal voor een droge mond en een mond bevochtingsgel (kunstspeeksel) gebruiken.
• Bij voedingstekorten kan je tijdelijk – in overleg met je arts - een supplement nemen.

Voedingstips

• Als je minder proeft, kan je meer kruiden en eventueel smaakversterkers/aroma’s gebruiken (liever geen zout en suiker). Aparte gerechten geven meer smaak dan bijv. stoofschotels waar smaken samen komen.
• Een metaalsmaak kan je verminderen door onder andere geen voeding of drank uit blik te eten of door te kiezen voor plastic bestek.
• Bij een constante vieze smaak in de mond helpt het je mond regelmatig even te spoelen en munt te gebruiken.
• Als je helemaal geen smaak meer hebt, kan een diëtist je tips en tricks geven om beter om te gaan met je smaakstoornis

Wat kan de dokter doen?

De dokter zal eerst kijken of je goed kan ruiken of bijv. (chronisch) verkouden bent en wat voor smaakklachten je hebt en of de klachten plotseling zijn ontstaan of geleidelijk aan.
Er wordt ook gekeken of je medicatie gebruikt die dit soort klachten kan veroorzaken en hij zal de mond en keelholte (tanden, tong, amandelen …) onderzoeken. Verder wordt gekeken of je eventueel een andere aandoening hebt die deze klachten kan veroorzaken.
Als daar niets uitkomt, dan krijg je meestal een verwijzing naar een KNO-arts of neuroloog.

De behandeling bestaat vooral uit het aanpakken van de onderliggende oorzaak. Smaakpapillen kunnen nl. over het algemeen heel goed herstellen. Als de oorzaak verdwijnt, komt de smaak na verloop van tijd vaak terug. Zo zal als de LP in je mond rustiger wordt en je de medicatie kunt afbouwen, de smaak na verloop van tijd in principe vanzelf terugkomen. Hou er wel rekening mee dat het even kan duren voordat de smaak terugkomt.